banjalukaforum.com

Oktobar 1934. godine, Beograd, ulica Kneza Sime Markovica ispred Saborne crkve: Knez Pavle, Knez Arsen i Prestolonaslednik Petar II Karađorđević dočekuju telo Kralja Aleksandra I, ubijenog u atentatu u francuskom gradu Marseju nekoliko dana ranije.

Tragiku ovog prizora pojacace ubrzo i sudbine prikazanih aktera: već u narednih nekoliko godina rodjeni brat Kralja Petra Prvog, Knez Arsen umrece u izgnanstvu u Parizu, Knez Pavle ce biti proteran u martu 1941, a Kralj Petar II ce odmah zatim napustiti zemlju u aprilu iste godine. I jedan i drugi ce takodje umreti u izgnanstvu.

Danas se u Srbiju iz SAD prenose ostaci Petra II, a ukupan bilans vladavine ove dinastije tek treba da se svede: iako ogrnuti romanticarskim mitom o demokratskoj Srbiji koju su stvorili nakon preuzimanja 1903. godine, Karadjordjevici su vodili dva balkanska i jedan svetski rat sa ogromnim zrtvama, prihvatili i predvodili problematican projekat Jugoslavije koji je na kraju doveo do rasplamsavanja mrznje dela ekstremnih Hrvata prema Srbima... Pokusaj Kneza Pavla da kraljevinu pod svojim regentstvom 1941. godine izvuce iz Drugog svetskog rata zavrsio se tragicno, razaranjem Beograda i okupacijom Srbije, gradjanskim ratom, nemackim odmazdama odnosno masovnim ustaskim pokoljima u Bosni i Hrvatskoj.
Konacan ishod epohe Karadjordjevica bio je - potpuno ukidanje monarhije.

svojevrsna idila Beograda neposredno pred razarajuci rat koji mu se sprema: u prolece 1940. godine, reka Sava se izlila i u velikoj poplavi potopila citavo priobalje, sve do Karadjordjeve ulice.
Na ovom do sada nepoznatom snimku legendarnog Riste Marjanovica vide se bljestavo bele fasade Karadjorjdeve ulice, i dva vojnika Kraljevine Jugoslavije u prvom planu. Tesko je zamisliti da su ove iste zgrade danas tek gomila prljavih i raspalih udzerica, a da ovuda tutnji najtezi saobracaj koji prolazi kroz Beograd. Mir sa ove slike isceznuce vec za godinu dana: ovaj kraj ce se naci pod najzescim udarima nacistike avijacije..

Demonstracije protiv prikljucenja Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu sa nacistickom Nemackom i fasistickom Italijom ispred hotela Kasina na Terazijama, 27. mart 1941. U Evropi vec godinu i po dana besni svetski rat, Varsava i London su razoreni napadima nemackih aviona, a Pariz, Brisel, Amsterdam, Oslo i Kopenhagen su okupirani. Beograd je do tog trenutka jedna od retkih evropskih prestonica koja se nalazi po strani od ratnih razaranja. Ipak, pritisak na jugoslovenskog Princa Pavla Karadjordjevica da se pridruzi jednoj od strana je enorman: veliki broj Beogradjana je ovog dana izasao na ulice da se pobuni protiv odluke, potpisane dva dana ranije u Berlinu, da se izabere savez sa Nemackom...

Kordon vojnika vojske Kraljevine Jugoslavije stoji postrojen ispred Beogradjana koji na Trgu republike bacaju kamenice na prostorije nemackog Kulturbunda, organizacije ciji je proklamovani cilj bio sirenje kulturne saradnje izmedju Treceg rajha i Jugoslavije. Ta organizacija je, ustvari, bila paravan za uspostavljanje nacistickog uticaja u zemlji, i kao takva simbol koji je na demonstracijama 27. marta pretpreo sav bes Srba sto se vidi na ovoj fotografiji. Kulturbund je bio smesten u danasnjim prostorijama decijeg pozorista Bosko Buha i poslasticarnice "Kod Konja".

Prostorije "Nemackog saobracajnog biroa", nemackog centra koje napadaju Beogradjani na prethodnoj fotografiji. Ovo je snimak iz 1938. godine, dok se nemacka spijunska delatnost u Kraljevini Jugoslaviji odvijala pod okriljem turistickog biroa. Kasnije ce se u ove prostorije doseliti organizacija koja je daleko otvorenije agitovala za nacisticke ideje i sprovodila sve nemacke aktivnosti u zemlji - Kulturbund. Danas se ovde nalazi Decije pozoriste "Bosko Buha"

Avionska karta iz 1939. godine za redovnu liniju nemacke avio kompanije "Deutsche Lufhansa" koja je povezivala Berlin sa Solunom, odnosno Sredozemljem. Osovina gradova koji su pobrojani kao usputne stanice na ovoj liniji u potpunosti odrazava tadasnju liniju geopolitickih interesa Treceg rajha. Falilo je jos samo sletanje u Istanbulu... Avioni Lufthanse na ovoj liniji su doletali na tadasnji beogradski aerodrom "Zemun" koji se nalazio na mestu danasnjeg Erport sitija na Novom Beogradu. Tokom Drugog svetskog rata, aerodrom ce biti velika transportna i ratna baza kako za nemacku Luftwaffe tako i za Zrakoplovstvo Nezavisne drzave Hrvatske NDH.

ove karte su se prodavale u Nemackom saobracajnom birou, u Lufthansinom predstavnistvu, na Trgu Republike, koji je prikazan na prethodnoj fotografiji u ovom albumu.

U svega nekoliko dana, Beograd ce se od prestonice jedne evropske kraljevine pretvoriti u grad kojim ce dugo vladati surov i odlucan okupator. Kako je pocetak nove faze izgledao za Beogradjane, jasno se vidi na ovoj i narednoj fotografiji: Terazije, 27. mart 1941, demonstracije. U pozadini se, tik uz hotel Moskvu, vidi radnja "Tivar odela"...

..devet dana dana kasnije, prestizna prestonicka radnja na Terazijama, "Tivar odela" vise ne postoji. Direktan pogodak nemacke avionske bombe u rano jutro 6. aprila, pretvorio ju je u hrpu rusevina.

jos poredjenja: prozeti secanjima na Prvi svetski rat i tadasnje neprijateljstvo sa Nemackom, Beogradjani odusevljeno pozdravljaju svoje vojnike koji Makedonskom ulicom idu ka Kolarcevoj, odnosno Trgu, 27. mart 1941, tokom masovnih demonstracija protiv pristupanja Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu sa Hitlerovim nacistima i Musolinijevim fasistima...

poredjenje: Beogradjani demonstriraju 27. marta noseci slike mladog Kralja Petra II Karadjorjdevica, koga su pucisti prethodne noci doveli na vlast, svrgnuvsi sa trona njegovog strica Princa Pavla koji je potpisao pakt sa Nemcima. Mladi kralj Petar II ce na svom tronu na dedinjskom Belom dvoru sedeti svega devet dana: nakon pocetka nemackog napada na njegovu Kraljevinu, put ce ga preko Rudnika, Zvornika i Niskica odvesti najpre u Grcku i Kairo, a zatim i London. Preminuo je trideset godina nakon ovog sudbonosnog jutra u kome je zapoceo svoje vladanje, a da nikada nije vise video svoj rodni Beograd...
Radnja na ekskluzivnoj lokaciji u samom centru grada koja se vidi u pozadini, "Veljkovic"...

Terazije u 1941-oj: 1) 27. mart, demonstracije...

Sudbina jednog beogradskog mosta: ovaj, do sada za istoriju potpuno nepoznat snimak, nacinio je Nemac, inzenjer koji je ucestvovao u izgradnji jednog od najlepsih mostova koje je Beograd ikada imao, 1934. godine. Samo sedam godina kasnije, most ce biti porusen aprila 1941. Njegove rusevine ce biti prizor koji ce ovekoveciti brojni drugi nemacki fotografi, vojnici koji su okupirali Beograd....

Do sada potpuno nepoznati nocni snimak Mosta Kralja Aleksandra pred njegovo pustanje u saobracaj, 1934. godine, koji je sa leve obale reke Save, od usca ka gradu, napravio Nemac, inzenjer angazovan u izgradnji mosta. Mesec obasjava Savu i novu gradjevinu koja ce postati simbol razvoja Beograda 30tih. Ono sto ova gotovo nadrealna fotografija izuzetno dobro prikazuje jeste osvetljenje beogradskog "Golden gejta"...

ova fotografija je nastala pre nego sto je postojao Photoshop pa je tako korona oko Meseca autenticna... Kako ga je nazvao Veljko Popovic , beogradski "Golden gejt" je osim impresivne pojave, za ono vreme, imao i lepo osvetljenje.

Jos jedan unikatan snimak mosta, ovog puta i njegovog osvetljenja u boji, koji je napravio Rista Marjanovic sa novobeogradske strane Save. Ovaj snimak je potpuno neocekivano izronio iz njegove zasotavstine, a osim sto prikazuje jedno lepo beogradsko vece u leto 1940. godine, na njemu se uocavaju i raznobojne neonske reklame sa Terazija. O tom svetlosnom sjaju prestonice kasnije se nije znalo mnogo: do danas je ostao preovladjujuci utisak o zaostalom glavnom gradu jedne trule drzave. Ipak, sve ove kolor slike kao da govore drugacije, bar kad je razvoj Beograda bio u pitanju i njegova tadasnja savremenost...

Jos jedna fotografija mosta u boji. Snimak Riste Marjanovica iz leta 1940. godine. Beogradskim ulicama prolaze kabrioleti...

...i ono sto je od mosta ostalo, nepunih godinu dana kasnije: ovako je izgledao improvizovani prelaz sa Novog Beograda u stari deo grada, tik uz rusevine, u danasnjoj ulici Brace Krsmanovica... Most su srusili jedan porucnik i nekoliko vojnika Vojske Kraljevine Jugoslavije, neposredno po napadu nacisticke Nemacke na Beograd kako bi, u skladu sa iskustvom iz Prvog svetskog rata, sprecili upad zavojevaca "od Zemuna".

Strana nemackog vojnog magazina "Signal" na kome se vide fotografije Beograda u plamenu i dimu dok se nad njim nadvija zloglasni avion Ju87 "Stuka". Bes Adolfa Hitlera, vodje Treceg rajha, zbog demonstracija 27. marta bilo je nemoguce spreciti: iako je nova vlada koja je zbacila Princa Pavla ubrzo poslala poruku u Berlin da je spremna na neki novi vid saradnje, 6. aprila ujutru na Beograd se srucilo stotine tona bombi iz nemackih aviona. Iako sve zrtve nikada nisu mogle da budu tacno prebrojane, pouzdano se zna da je tog dana poginulo vise od 2.500 Beogradjana.

Reportaza iz nemackog vojnog casopisa "Adler" o bombardovanju Beograda 6. aprila. Bombe padaju po Dorcolu oko Kalemegdana i na drugom snimku, po zeleznickoj stanici. Font slova u naslovu koji prati ove fotografije bombardera Luftvafe kako kaznjavaju buntovni Beograd - odise nekakvom veseloscu. Strasna ironija nacistickog urednika...

mapa centra Beograda koju je nisandzija jednog nemackog bombardera Ju88 nosio pored sebe: belim linijama su jasno oznaceni pravci gadjanja i oblasti u centru Beograda koje je tog dana njegova jedinica trebalo da unisti. Uocljivo je da je najveca gustina ciljeva u delu oko zeleznicke stanice i na donjem Dorcolu - gde je ziveo najveci deo beogradske jevrejske populacije... Iako su delovi dalje od centra bili izvan belih linija, crveni krugovi koji pokazuju mesta pogodaka bombi mogu da se vide posebno gusto koncentrisani u delu oko danasnjeg Pancevackog mosta i oko trga Slavija. Druge jedinice ratnog vazduhoplostva Treceg rajha - Luftwaffe - tog su jutra posebno tesko bombardovale Senjak i Topcider.

Proglas vrsioca duznosti predsednika beogradske opstine Ivana Milicevica o ulasku nemacke vojske u grad. Od tog trenutka, Beograd ce provesti naredne tri i po godine pod nacistickom okupacijom.

Fotografija iz nemackih arhiva: Beogradjani kroz ostecene izloge pljackaju robu iz radnji na Terazijama nakon nemackog napada na grad 6. aprila 1941.

Snimljeno 13. juna 1941.

Palata Albanija na kojoj je okacen veliki nacisticki znak V, simbol pobede (Viktoria). U Albaniji se do 6. aprila nalazio Britanski savet, koji je u ovom nemackom izdanju oznacen kao "sediste engleske spijunaze".

U uzavreloj atmosferi Beograda u osvit rata, sve zainteresovane strane su imale svoja jaka spijunska sedista iz kojih se upravljalo aktivnostima koje su trebalo da Kraljevinu Jugoslaviju odvedu u jednom ili drugom smeru u Drugom svetskom ratu. Svi ti "kulturni centri" su bili u krugu od nekoliko stotina metara - Italijanski na Terazijama, Britanski u Albaniji a Nemacki na Trgu republike. Neutralnost kojoj je zivotno tezila Jugoslavija kako bi nekako prezivela svetski rat koji je tada prozdirao Evropu - u ovim centrima niko nije prihvatao kao bilo kakvu opciju.

Za uspomenu iz osvojenog Beograda: grupa nemackih vojnika slikala se tacno na mestu na kome danas stoji veliki digitalni sat na Trgu Republike, a umesto rusevine u pozadini danas se nalazi Kulturni centar Beograda. Zanimljivo je da ovi vojnici oko rukava nose traku sa kukastim krstom, sto nije bio uobicajen deo uniforme regularnog Vermahta. Verovatno je rec o SS-ovcima ili domacim Folksdojcerima.

Strahovit prizor u dvoristu Vaznesenske crkve u Admirala Geprata: ogroman krater u zemlji gde se nalazilo improvizovano skloniste od vazdusnih napada nastao je nakon direktnog pogotka nemacke avio bombe od 250kg ujutru 6. aprila. U sklonistu se u tom trenutku nalazila veca grupa gradjana, ukljucujuci i zene i decu, koji su tu svi potrazili spas bezeci uglavnom iz obliznjih zgrada u ulici. Niko nije preziveo. Takodje, nikada sa sigurnoscu nije utvrdjeno koliko je ljudi tada stradalo na ovom mestu jer od zrtava nije bilo gotovo nikakvih prepoznatljivih ostataka... Broj poginulih i danas varira izmedju nekoliko desetina i vise stotina.

Snimak koji je napravio nekoliko dana nakon stradanja otac gospodina Svetozara Jovicica "Dunda". Bele fleke koje se vide su, prema njegovom svedocenju, nastale od prosutog kreca kojim je vrsena asanacija citave okoline. Teskoban smrad smrti nadvijao se nad ovim mestom mesecima...

Rasciscavanje istog mesta kao na prethodnom snimku: nepoznato je ko su ljudi koje su Nemci doveli da uklanjaju ostatke velikog broja Beogradjana poginulih u zlosretnom sklonistu u dvoristu Vaznesenske crkve. Na ovom mestu danas stoji krst od crnog mermera. Malo Beogradjana zna sta on obelezava..

Strahota negde u okolini Beograda: ljudi u zici na poljani. Ovo je verovatno grupa civila koji su uhvaceni da bi bili taoci, ili cak ubrzo streljani, jer se u okolini njihovog mesta desio neki napad na nemacku vojsku.

jos jedan improvizovani drveni prelaz za nemacke vojnike preko beogradskih reka: ovde je u pitanju Dunav, tik pored srusenog mosta Kralja Petra Drugog, danasnjeg "Pancevca", leto 1941. U pozadini se vidi panorama grada, kao i stara centrala na Dorcolu...
Veliko vodeno prostranstvo ukazuje da je u ovo vreme Dunav poplavio veci deo obale na strani Krnjace, odakle je snimljen ovaj prizor.

Dok veliki deo Beogradjana ceka sa strane da se nemacki vojni automobili "Mercedesi" ukrcaju na improvizovani prelaz preko Dunava ka Krnjaci i, dalje, Pancevu, nekoliko njih guranjem pomaze da se ova vozila nekako uspnu na drveni most.
Vojnik sa sajkacom koji se vidi na levoj strani ove fotografije, u razgovoru sa nemackim vojnikom pod slemom, najverovatnije je bivsi ratni zarobljenik "nesrpskog" porekla koji se oslobodjen nemackog zarobljenistva vraca u rodno mesto...

Konzul Nezavisne drzave Hrvatske NDH u Beogradu, septembar 1943. Iako je to danas malo poznato, ustaska drzava je vec od leta 1941. imala svoju ambasadu u Beogradu koja je radila sve do septembra 1944. Snimak nastao na komemoraciji bugarskom caru Borisu, 5. septembra 1943. u prostorijama ambasade ove zemlje u Bircaninovoj ulici. Vojnici koji stoje postrojeni u pozadini su pripadnici Vojske Carevine Bugarske.
Ovo je do sada jedini poznat snimak na kome se vidi jedan zvanicnik NDH u tadasnjoj Srbiji.

postanska marka Nezavisne drzave Hrvatske na kojoj je prikazan Zemun: danasnja beogradska opstina od 17. aprila 1941. do 21. oktobra 1944. bila je u sastavu ove kvislinske drzave. NDH se prostirala sve do obale Save, u njenom sastavu bio je i citav prostor na kome se danas nalaze novobeogradski blokovi, centar Sava, Hajat, itd.
Na teritoriji NDH nalazio se i logor Sajmiste. Logor su formirali i njime upravljali nemacki organi, dok su vojnici NDH davali strazu na spoljnom krugu oko logora...
Mada je to danas tesko poverovati, za odlazak u ovaj deo Beograda bila je potrebna viza koju je izdavao konzulat NDH u Dobracinoj ulici na Dorcolu.

snimak mog poznanika Gospodina "Dunda" Jovicica: Ada Ciganlija, leto 1943, cinovnici zaposleni u ministarstvu finansija tadasnje Nediceve kvislinske vlade pritisnuti gladju koja se te godine vec ozbiljno osecala u okupiranom Beogradu, dolazili su da grupno obradjuju manje komade zemlje na Adi koje su pretvorili u baste gde su uzgajali luk, krompir, zelje, itd. kako bi prehranili sebe i porodice.

Ogromna oznaka V koju su nacisti stavili cak i na Patrijarsiju. Zima 1942.

Gosti kod domacina na veselju: grupa nemackih oficira i vojnika slikala se na srpskoj svadbi u selu Zarkovo, danasnjem naselju na beogradskoj opstini Cukarica. Nosnje u koje su obuceni Zarkovci na ovom snimku su zanimljiva mesavina sumadijskih i "precanskih" tj. hrvatskih narodnih odela. Nepoznat je datum kada se odrzala ova svadba, ali je verovatno rec o kasnom letu ili ranoj jeseni, sudeci prema tipu uniforme u kojoj su vojnici.

maj 1944: Beograd je ponovo pod bombama, ovog puta iz americkih aviona. Od 16. aprila pa sve do septembra te godine, americke vazdusne snage iz Italije izvrsile su vise teskih napada na Beograd u kome su gadjali nemacke saobracajnice, skladista nafte, mostove, itd. U tim bombardovanjima stradalo je vise hiljada Beogradjana. Na ovom snimku vide se pogoci koji su porusili stari zeleznicki most na Savi.

U periodu septembar 1943.-oktobar 1944. trajalo bombardovanje ciljeva u Srbiji (ali samo u Srbiji) po nalogu partizanskog vodje Tita, a koje su vrsile snage Saveznicke avijacije. U toku ovih bombardovanja postradali su i drugi gradovi u Srbiji, a pored toga i Podgorica u Crnoj Gori. Najvise je puta bombardovan Nis (15), a potom Beograd (11). Interesantan je recimo primer Leskovca, koji je bombardovan kada u gradu nije bilo vise okupacionih snaga, a pritom je izvrsen stravican pokolj, jer je toga dana (6. septembra 1944) masa naroda izasla na ulice da proslavi rodjendan svog suverena, kralja Petra II.

dramatican snimak Beograda zaogrnutog u dim eksplozija, dok iz americkog teskog bombardera ispada nova grupa bombi. U centru ove slike uocljivo je kako se iz dima eksplozija sablasno pomalja kontura Sajmista: veliki broj zatocenika tog logora poginuce upravo u ovom napadu tog dana

upecatljiv snimak jednog od napada na ciljeve u Beogradu, zabelezen sa terase u Kneza Milosa u prolece ili leto 1944: na aerodromu u daljini eksplodira niz bombi izbacenih iz americkog aviona, dok se naspram stubova dima ocrtava kontura Sajmista i novog nemackog mosta.

Nemacki vojnici voze se neposredno nakon americkog bombardovanja koje je razorilo zeleznicku stanicu i okolinu. Ulica je jos uvek puna krhotina sa pogodjene glavne stanicne zgrade kao i od obliznje poste, a kroz koje tumaraju stanovnici grada.
Zanimljiva je improvizovana gradjevina sa leve strane koja je sluzila kao punkt Specijalne policije i Gestapo-a za kontrolu putnika na vozovima. Ta zgrada je srusena znatno kasnije po zavrsetku rata.

Ulica Vojvode Brane nakon americkog bombardovanja u prolece 1944. Beogradjani u neverici i soku posmatraju razmere stete koju je ovoj mirnoj i skrovitoj ulici nanelo bombardovanje Saveznika, dok na trotoaru sa leve strane lezi jedan poginuli gradjanin. Snimak gospodina Svetozara Jovicica "Dunda" koji je napravio njegov otac neposredno nakon stradanja...

tesko je poverovati da je ovo ispred danasnjeg hotela "Jugoslavija" u Zemunu: nemacka hidroavionska baza, u prvom planu dva aviona Junkers 52 u neobicnoj verziji sa plovcima, dok obalom prolazi teretni voz, tacno tamo gde je danas parking za splavove ispred hotela. Ovo je takodje snimak iz 1944. godine.

Beogradjani razgledaju olupinu nemackog topa unistenog na Bulevaru Kralja Aleksandra, tacno ispred danasnjeg Studentskog doma koji se vidi u pozadini. Ovaj top je bio deo vece kolone koju su u njenom povlacenju niz Bulevar, kod raskrsnice sa Sindjelicevom, iznenadno presreli sovjetski tenkovi, uz pratnju svoje i partizanske pesadije, ujutru 15. oktobra 1944: spaljena nemacka tehnika dogorevala je kasnije jos nekoliko dana na ovom mestu. Sovjetski i jugoslovenski vojnici poginuli u ovoj kratkoj ali zestokoj borbi, bili su sahranjeni pod drvetom koje se vidi u pozadini, tacno na mestu na kome danas prolazi ulica. Snimak Svetozara Jovicica.

Kraj rata za ova dva oklopna vozila Treceg rajha dosao je u Karadjordjevoj ulici: na improvizovanom depou za unistenu tehniku ispred Zeleznicke stanice, snimljene su i ove dve olupine. Nemackom jurisnom topu sa leve strane u toku borbe eksplodirala je cev, dok je tenk sa desne strane, italijanski FIAT Ansaldo 15/42, pretrpeo jos veca ostecenja. Ovaj tenk je proizvodjen za potrebe Treceg rajha nakon sto je na severu Italije bila, pod nacistickim protektoratom, osnovana Socijalisticka Republika Italija (RSI), bastion Musolinijevog fasizma nakon italijanske kapitulacije 8. septembra 1943.
Na ovom mestu se danas nalazi odlazni peron beogradske autobuske stanice, a visespratnice u pozadini i dalje postoje.

Always Coca Cola: neobican ratni snimak koji svedoci o jednom famoznom brendu - iza ledja ove grupe Nemaca, na zidu zgrade u gradu Homburg, u leto 1941. godine u jeku Drugog svetskog rata, jasno se uocava reklama za cuveni americki gazirni napitak.

mozda zvanicna istorija ne voli da pominje cinjenicu da su koka kolu pili u Trecem rajhu, pod nacistima. lepse zvuci da su je doneli u Evropu 1945.

lokalno stanovnistvo posmatra prolazak nemacke motorizovane kolone koja sa teritorije Carevine Bugarske dolazi u okupaciju Jugoslavije, april 1941. Pored ljudi sa tipicnim srpskim i albanskim kapama na glavi, i ostalih u neobicnim kabanicama, u pozadini se uocavaju i dvojica jugoslovenskih vojnika koji su se prethodno predali nemackom Vermahtu. Snimak je nastao na nepoznatoj lokaciji negde na jugu tadasnje drzave, najverovatnije na prostoru danasnje Makedonije.

snimak nastao istom prilikom. sudeci prema kapama, najverovatnije je rec o lokalnom muslimanskom stanovnistvu.

Na Drini curpija: nemacki vojnik pozira u presahlom koritu reke Drine kraj mosta u Visegradu, kasnije ovekovecenog u delu nobelovca Ive Andrica, u leto 1941. godine. Zanimljivo je da je ovaj most prethodno bio razoren u Prvom svetskom ratu, a tragovi rekonstrukcije se ovde vide u delu ograde.

Serbiche Schnapps.

Mleko za dorucak: nemacki vojnik izvodi kravu iz stale u seoskom domacinstvu negde u Srbiji. O njegovim namerama svedoci otvorena porcija koju drzi u ruci.

avionski snimak ogromnog rudarsko-topionicarskog kompleksa u Boru, nastao 10. jula 1943. godine. Ovaj kompleks bio je jedan od glavnih "dragulja" u nemackoj okupacionoj privredi Srbije: retke rude koje su se ovde dobijale bile su od vitalnog znacaja za ratnu industriju Treceg rajha zbog cega je ovaj kompleks bio izuzetno dobro cuvan. Ipak, i kao takav, bio je meta vise diverzija, sve do oslobodjenja u jesen 1944.

Propaganda: britanski ratni plakat sa pocetka Drugog svetskog rata kojim se naglasava saveznistvo brojnih evropskih zemalja sa Ujedinjenim Kraljevstvom protiv Treceg rajha. Za simbol bratstva po oruzju izabran je engleski avion Hariken: izvestan broj tih aviona kupila je i Kraljevina Jugoslavija neposredno pred rat. Na ovom plakatu oznaka jugoslovenske avijacije stavljena je na dno, iza Holandije, Grcke i Luksemburga. Uprkos takvom "rejtingu", tim avionima se deo jugoslovenskih pilota herojski borio na svom nebu 6. aprila 1941., gotovo do poslednjeg...

Docek: vojnike 14. pesadijsko-motorizovane divizije Vermahta sacekao je ovakav natpis u Vinkovackom Novom Selu, u prvim satima njihovog napada na Kraljevinu Jugoslaviju, aprila 1941. godine. Za tu jedinicu, rat je, tako, neocekivano dobro poceo... S obzirom da se na procelju jedne kuce vidi okacena zastava Treceg rajha, i da je natpis dobrodoslice na nemackom, najverovatnije je da se ovde radi o Folksdojcerima, nemackoj nacionalnoj manjini u Kraljevini Jugoslaviji.

Lokalno stanovnistvo nekog sela kraj Rume pozira nemackom fotografu pored zarobljenog jugoslovenskog aviona na obliznjem aerodromu, april 1941. O raspolozenju ovih ljudi u blizini Beograda, najupecatljivije govori pozdrav rukom decaka na gornjem krilu aviona.

Kraj kratkog aprilskog rata i Kraljevine Jugoslavije: susret nemackih motorizovanih jedinica i italijanskih motociklista kod mesta Delnice, Hrvatska, 9. april 1941. U prvom planu prolazi zarobljeni vojnik u jugoslovenskoj uniformi.

Skenirana strana jednog ratnog foto-albuma nemackog vojnika. Iznad fotografija brizljivo je upisan kratak opis i datum kada je svaka slika nastala. Takva pedantnost nemackih vojnika, vrlo cesta u njihovim ratnim albumima, omogucila je da brojni ratni prizori kasnije budu pouzdano identifikovani. Gornja fotografija svedoci o borbi prilikom srpske odbrane u Loznici, dok donja prikazuje grobno mesto nemackog vojnika Jupa Hulsa u ovoj srpskoj varosici, stradalog u tom kratkom ali ogorcenom okrsaju.

April 1941. Nemacki izvidjaci na motorima zalegli kraj puta pred Zvornikom. Ovu prethodnicu citave divizije je najverovatnije iznenadila vatra neke jugoslovenske grupe vojnika. Iako veci deo i dalje lezi u jarku, vojnici koji stoje ukazuju na mogucu cinjenicu da je opasnost za njih ovde vec prosla.

Kraj jednog bekstva: napusteni automobili koje je nemacki vojnik slikao u mestu Rogatica u Bosni, pripadali su, najverovatnije, vecoj koloni kojom je iz Beograda ka aerodromu u Niksicu isla grupa sa jugoslovenskim kraljem Petrom II Karadjordjevicem. Vozila su najverovatnije u opstem kolapsu ostala bez goriva i kao takva su ostavljena na ovoj poljani. Jugoslovenski kralj-decak i njegova pratnja, u kojoj su dominirali pucisti koji su sproveli 27. mart, su ipak uspeli da stignu do ratnog aerodroma u Crnoj Gori i odatle odlete u Grcku, i zatim dalje, u sigurnost Bliskog Istoka

Slom Kraljevine Jugoslavije dosao je brzo, posle svega nekoliko dana vojnih operacija: nakon predaje velika grupa jugoslovenskih vojnika i oficira marsira, kroz lapavicu i blato, u nemacko zarobljenistvo negde ispred Kosovske Mitrovice.

oprema i oruzje koje bacaju vojnici vec iscezle kraljevine prilikom predaje nemackim jedinicama. Ova gomila je snimljena negde kod Kosovske Mitrovice, 10. ili 11. aprila. Nemci su od ovog materijala prikupljenog od zarobljenih jugoslovenskih vojnika kasnije naoruzavali sve kvislinske formacije na teritoriji koju je nekada zauzimala Kraljevina Jugoslavija.

21. april 1941. godine: pravoslavna crkva Svete Trojice u centru Banja Luke, sa velikim ostecenjem za koje je autor fotografije, nemacki vojnik, napisao da je pogodak avionske bombe.

Pozadina prethodne fotografije sa datumom, mestom i opisom gde je nastala. Iako delimicno nerazgovetan, rukopis ipak otkriva sve detalje: u zagradi je napisano da je u pitanju "pogodak bombe". S obzirom da je Banja Luka predstavljala, posle Zagreba, najvazniji centar NDH, ovako velika pravoslavna crkva je bila ubrzo porusena naredbom sa vrha tamosnjih vlasti.

sta lokacija, jul 1943. Na procelju zgrade predratne Vrbaske banovine sada stoji grb NDH, a na mestu gde se nalazila crkva sa prethodne slike ostao je - travnjak.

Ova zgrada se vidi i na prethodnoj fotografiji: Banja Luka, 21. april 1941. Na njenom procelju se u ovom trenutku vec vijori zastava nove hrvatske drzave.

Nemacki vojnik pozira na zaplenjenom motorciklu jugoslovenskog vazduhoplovstva, na napustenom ratnom aerodromu kod Preljine, sela kraj Cacka.

Isto mesto: poziranje kraj napustenog bombardera jugoslovenskog kraljevskog vazduhoplovstva Dornije Do17. Zanimljiv detalj jeste da je upravo ovaj tip aviona Kraljevina Jugoslavija prethodno nabavila kao jedan od najsavremenijih aviona te epohe - od nacisticke Nemacke.

Do17 je nemacki avion iz fabrike Dornije. Kraljevina Jugoslavija je dobila licencu za njegovu samostalnu proizvodnju kao deo politickog dogovora sa Trecim rajhom, odnosno kao deo njenog pridobijanja za pridruzivanje tadasnjim nemackim planovima za uspostavljanje apsolutne dominacije u Evropi, I formiranjem jakog vojnog bloka. Ovaj, za to vreme visokosofisticirani avion, kao I Me109, bio je poseban znak posvecenosti Treceg rajha da u vojnim krugovima, posebno vazduhoplovaca, suzbiju britanski uticaj. Da su ciljalji pravu grupu, pokazao je 27. mart - koji su inicirali I sproveli upravo jugoslovenski vazduhoplovni

Tramvaj u okupiranom Beogradu na kome je stoji natpis, na nemackom i srpskom, latinicom, da je voznja zabranjena za Jevreje. Ovo je verovatno snimak iz leta 1941: dok kraja te godine, nemacki nacisti ce ubiti ili zarobiti u logorima gotovo sve beogradske Jevreje. Posle marta 1942. godine vise nece biti potrebe za ovakvim natpisima na gradskom prevozu. Do tada su nacisti istrebili tu celokupnu grupu beogradskog stanovnistva...

Ulica Kralja Milana: grupa beogradskih Jevreja prinudno dovedenih da rasciscavaju rusevinu sa prethodne dve fotografije, pogodjeni Stari dvor. Nacisti su ove ljude najpre primorali da rade na sredjivanju grada koga su razorili bombarderima, a zatim su ih, kada je Beograd nakon nekoliko nedelja teskog rada koliko-toliko doveden u red, odveli u logor na Sajmistu odakle ih je put vodio na stratiste u Jajincima. Nijedan od ljudi sa ove fotografije snimljene krajem aprila 1941. nece ziv docekati kraj te godine: nacisti su gotovo celokupnu populaciju beogradskih Jevreja ubili vec u jesen 1941.

Ulaz u danasnji Narodni muzej sa Trga Republike, bas iza spomenika. Obavezno prijavljivanje beogradskih Jevreja za evidenciju okupatorskih vlasti i dobijanje zutih traka koje se jasno uocavaju na rukavima nekoliko ljudi na ovom snimku. Odatle, put ce ih voditi najpre na prinudni rad na rasciscavanju rusevina nastalih nekoliko dana ranije u nacistickom bombardovanju Beograda. Fotografija iz nemackog Bundesarchiva

Sprovodjenje grupe beogradskih Jevreja, uz Kneza Milosa, bas na cosku sa Kraljice Natalije (N.Fronta).Uocavaju se jasno zute trake na rukavima ovih nesrecnih ljudi. Ovu grupu vojnici Wermachta odvode najpre u sabirni logor na Kalemegdanu...

Beogradjanin, u zici privremenog sabirnog logora nemackih okupacionih vlasti na Kalemegdanu, april 1941. Put odatle vodi na Staro Sajmiste...

Beogradski Jevreji sabijeni u zicu privremenog sabirnog logora na Kalemegdanu. Odatle, bice prebaceni kamionima Wermachta najpre u logor Topovske supe na Autokomandi. Deo ovih ljudi bice odatle odveden na pogubljenje u selu Jabuka kod Panceva, a drugi deo kasnije na Staro Sajmiste, i zatim - takodje na stratiste, ovog puta u Jajincima. Na ovom mestu je danas parking za restoran "Kalemegdanska terasa", bez ikakve oznake sta se ovde desavalo u aprilu 1941-e...

Nada jos uvek ne napusta ove namucene ljude, zbunjene pred strahotom koja ih je snasla... Vecina ovih ljudi bice ubrzo odvedena u logor Topovske supe na Autokomandi, odnosno na Staro Sajmiste: odatle su ih vodili na egzekuciju u selu Jabuka kod Panceva i, kasnije, u Jajince... Kalemegdan, privremeni sabirni logor za Jevreje nemackih okupacionih vlasti, prolece, april 1941-e. Niko od njih nece docekati kraj te godine.
Bas na istom mestu na kome stoje, cekajuci transport u smrt, danas se nalazi parking popularnog gradskog restorana "Kalemegdanska terasa"...

Lice ovog coveka kao da odaje neku pomirenost pred zlom...

Nacisticka propaganda je tvrdila da je ovde rec o sprovodjenju "registracije" ovih ljudi za prinudni rad. Iako u trenutku odvijanja radnje, april 1941., u Srbiji jos uvek nije formirana nikakva kvislinska vlast, ljudi koji stoje iza popisivaca nose uniforme i oznake tada vec rasformirane Kraljevine Jugoslavije. Ono sto ova fotografija neosporno ukazuje jeste da su, iako organizovanoj i sprovedenoj od strane nacistickih okupatora, u ovoj "registraciji" svoju mucnu ulogu imali i nekakvi domaci "faktori"..

Pocetak Drugog svetskog rata - napad na Kraljevinu Jugoslaviju u zoru 6. aprila 1941. godine za ovu nemacku jedinicu poceo je neplanirano dobro: u mestu Vinkovci naisli su na ovakav docek stanovnistva zemlje koju su krenuli da pokore...

Vec narednog dana, kada su kod Sremske Mitrovice presli Savu i krenuli putem Loznica - Zvornik, stvari su krenule losijim tokom: negde na ovom putu neka od jedinica vojske Kraljevine Jugoslavije pruzila je oruzani otpor. U jarku sa leve strane gore dva nemacka vozila, i jos jedno sa desne. Ovakve fotografije se nisu videle u domacoj istoriji: jos uvek vazeca legenda glasi da se Kraljevina Jugoslavija zbog "trulezi" raspala tako reci bez ikakvog otpora. Neprijatelj na koga su ovi nemacki vojnici naisli 7. aprila na putu kod Loznice bio je daleko od "trulog"

Fotografija kakva nije mogla da se vidi u istorijskim udzbenicima u proteklih 60 godina: nemacki vojnici u zaklonu od paljbe neke od jedinica vojske Kraljevine Jugoslavije koja im se nije odmah predala. Rec je o pripadnicima 14. pesadijske divizije koji su prethodnog dana usli u Jugoslaviju uz odusevljen docek stanovnistva oko Vinkovaca... U jarku puta koji vodi kroz neko od srpskih sela negde izmedju Loznice i Zvornika, u jutro ovog dana, najverovatnije 7. aprila 1941. godine stvari nisu izgledale tako dobro

Jos jedan od prizora zatamnjenih u udzbenicima istorije: ranjeni i poginuli nemacki vojnici kod Loznice, stradali od paljbe jugoslovenske vojske, april 1941. godine. Original ove fotografije, nazalost, takodje nije kupljen i dopremljen u domace muzeje zbog cega je ovde bio prikazan samo sken sa aukcije zasticen crvenim i plavim X. Hvala Ivan Biliškov za trud i spretnost kojima nam je omogucio da ovu izuzetnu fotografiju vidimo bez improvizovane zastite!